Maakbaarheid  – dat idee dat we de natuur kunnen scheppen, herscheppen, zoals wij dat  willen – is in de menselijke geschiedenis een vrij nieuw idee.  Eeuwenlang waren we onderworpen aan de grillen van de natuur, en dan  ineens, of eigenlijk, beetje bij beetje: de industriële revolutie. We  vinden technieken uit, we zetten de natuurlijke omgeving naar onze hand.  In Nederland is die maakbaarheid vooral zichtbaar in hoe we ons drassig  stukje polder, deels onder zeeniveau, bewoonbaar hebben gemaakt voor nu  ruim 17 miljoen inwoners dankzij een complex systeem met alles van  dijken en slootjes tot vertakte rivieren en kanalen. En nu, in 2025,  waar is dat idee van maakbaarheid in de waterwereld eigenlijk gebleven?  Ties Rijcken en Matthijs Kok gaan hierover in gesprek.

Is er sprake van een einde aan het geloof in maakbaarheid?

‘Een  fundamentele omslag in onze omgang met water’: dat bepleit de  Sociaal-Economische Raad in een recent rapport. Want de zorg voor de  kwaliteit, veiligheid en beschikbaarheid van ons water komt zozeer in  het geding, dat ‘een breder en samenhangend perspectief’ nodig is. Vaker  zijn dit soort termen te zien in analyses van bureaus van buiten (en  binnen) de sector. Wat wordt er eigenlijk precies mee bedoeld? Hoe  nuttig zijn dergelijke rapporten? Ties Rijcken en Matthijs Kok gaan  hierover in gesprek.

Wat voegt het SER-advies over onze omgang met water nu eigenlijk toe?

Piekbuienzullen onze watersystemen verder onder druk zetten. Afwatering wordt een uitdaging. Veel aandacht gaat nu uit naar nieuwbouwwijken, waar de projectontwikkelaars zelf voor de afwatering moeten zorgen. Althans, als het aan de waterschappen ligt. Als het aan Ties Rijcken ligt, wordt het probleem groter aangepakt. Ties pleit voor systeemmaatregelen, zoals nieuwe meren langs de oude én nieuwe woonwijken waarop de bestaande én nieuwe wijken piekbuien kunnen afwateren. De afgegraven grond wordt vervolgens gebruikt voor de aanleg van een berg. Is deze waterbergingsberg een aansprekende en efficiënte manier om de afwatering in bebouwd Nederland klaar te maken voor piekbuien?

Gaat de waterbergingsberg ons land bestand maken tegen piekbuien? 

Onlangs  hield Matthijs Kok zijn afscheidsrede bij de TU Delft als hoogleraar  waterveiligheid. Het werd een verhaal over de veranderingen in het  vakgebied die hij tijdens zijn carrière meemaakte en over de  ontwikkelingen die eraan staan te komen. Ties Rijcken en Marco Visscher  ondervragen Matthijs voor een gesprek over modellen, berekeningen,  rationaliteit en waardering voor het vak.

Special: Matthijs Kok blikt terug en vooruit op waterveiligheid

Wanneer het gaat over de zeespiegelstijging komt vroeg of laat de vraag: moeten we verhuizen van laag- naar hooggelegen gebieden? Die vraag maakt veel los. Gaan we de Waddeneilanden echt opgeven? En Zeeland dan, of de havengebieden? Wat doet zoiets met de waarde van de woningen in die gebieden? Wacht je met verhuizen tot het een trend wordt, of kun je beter zo snel mogelijk gaan? En: houden we in de toekomst het vertrouwen dat de overheid de fundamenten van onze samenleving blijft beschermen? Hoe zou zo’n massale verhuizing eigenlijk verlopen? Ties Rijcken en Matthijs Kok gaan daarover in gesprek.

Moeten we verhuizen vanwege de stijgende zeespiegel?

Met  meer heftige regenbuien en lange periodes van droogte zullen de Rijn en  de Maas vaker last hebben van extreem hoogwater en extreem laagwater.  Om het rivierengebied toekomstbestendig te maken, wil het ministerie van  Infrastructuur en Waterstaat het omvattende programma “Integraal Rivier  Management” herdopen tot “Ruimte voor de Rivier 2.0”. Dat betekent  vooral een nog verdere verruiming van de rivieren. Is dat verstandig?  Gaat het niet ten koste van andere plannen met onze toch al schaarse  ruimte in Nederland? Zijn er andere oplossingen om de uitdagingen aan te  pakken? Daarover gaan Ties Rijcken en Matthijs Kok met elkaar in  gesprek.

Is de terugkeer van Ruimte voor de Rivier wel zo'n goed idee?

De  bever draagt bij aan waterbeheer en zorgt voor grotere biodiversiteit,  maar: ook brengt de bever schade aan waterkeringen. Vooral bij hoogwater  graven ze dijken in en zijn hun holen niet goed te detecteren. Zo  vergroot het risico op een dijkdoorbraak. Vanwege de snel groeiende  beverpopulatie is het tijd om stil te staan bij de gevolgen voor de  waterveiligheid. Matthijs Kok werkte mee aan een advies van  ENW, het Expertise Netwerk Waterveiligheid, over de gevaren en  mogelijke maatregelen, en gaat daarover in gesprek met Ties Rijcken.

Hoe stoppen we de schade van bevers aan waterkeringen? 

Woningbouw in buitendijkse gebieden wordt steeds vaker aan banden gelegd. Toch gebeurt het volop: in de havengebieden van Rotterdam en Amsterdam bijvoorbeeld. Wordt daar wel voldoende rekening gehouden met de stijgende zeespiegel en meer extreme regenbuien? Zouden we op deze kwetsbare plekken nog wel nieuwbouw moeten willen? En: hoe kwetsbaar is kwetsbaar nu echt? Intussen geldt in het Markermeer wél een strikt bouwverbod. Wat is hier de logica? Of moet alles wijken voor zoetwaterberging? In deze aflevering bespreken Ties Rijcken en Matthijs Kok de uitdagingen.

Bouwen buiten de dijken: verbieden of niet? 

Vanwege de scherpe toename van extreme buien loopt de  schade door overstromingen in de papieren. In de Europese Unie wordt de  jaarlijkse klimaatschade inmiddels geraamd op 50 miljard euro per jaar,  drie keer meer dan het gemiddelde tussen 2010 en 2020. In Nederland is  meer dan de helft van zulke schade niet verzekerd, maar wordt de schade  vergoed via de overheid. Is dat nog wel houdbaar voor verzekeraars?

Verzekeraars  vragen de overheid om hulp, maar de Nederlandse regering ziet dat niet  zitten. Komt de rekening uiteindelijk bij consument of overheid terecht  als de verzekeraar niet dekt? Moeten bewoners van kwetsbare gebieden  zich misschien beter voorbereiden als het water komt? Ties Rijcken en  Matthijs Kok bespreken wat nu wel en niet wordt gedekt, en onderzoeken  wat verzekeraars en overheid kunnen doen om te komen tot een meer  werkbare situatie.

Hoe verzekeren we overstromingsrisico’s?

Ineens wil minister Keijzer ervan af. In de Tweede Kamer zei ze dat er een streep kan door de beleidslijn van het vorige kabinet om water en bodem sturend te laten zijn bij ruimtelijke keuzes. “Rekening houden met” vindt Keijzer voldoende, want anders mag er volgens haar nergens meer worden gebouwd. 

In de praktijk heeft het twee jaar geleden afgesproken beleid al voor onduidelijkheid gezorgd. Zo worden de bouwplannen van gemeente Zuidplas misschien herroepen, omdat het waterschap die niet bepaald in overeenstemming vindt met het principe om bij bouwprojecten “water en bodem sturend” te laten zijn. 

In deze eerste aflevering van Waterland bespreken Ties Rijcken en Matthijs Kok zowel bedoelingen als de problemen van het huidige beleid. Moet het overboord, zoals minister Keijzer wil, of is er een aanpassing mogelijk? 

Moeten water en bodem sturend zijn bij ruimtelijke inrichting? 

Waterwetenschap en waterpolitiek: Ties Rijcken en Matthijs Kok bespreken onder leiding van Marco Visscher actualiteiten in de waterwereld. 

Ties Rijcken is publicist en spreker over water, natuur en klimaat. Matthijs Kok is emeritus hoogleraar waterveiligheid aan de Technische Universiteit Delft. Marco Visscher is journalist. 

Techniek: Roman van Ree. 

Kijk voor meer informatie op www.waterforum.net

Stuur uw luisteraarsvraag naar redactie@waterforum.net

Waterland - met Ties Rijcken en Matthijs Kok

Publicist, spreker en adviseur over water, natuur en klimaat

Ties Rijcken

Shows